ROZRÓD
Zające mogą osiągnąć dojrzałość płciową już w pierwszym roku życia. Minimalny okres niezbędny do osiągnięcia tej dojrzałości i przystąpienia do rozrodu wynosi u samic 7 miesięcy, u samców zaś 5-6 miesięcy.
Ile Zające mają młodych?
Samica zająca rzuca w sezonie 3-4 mioty i zdarza się że w miocie jest nawet 6 sztuk. Średnio w miocie jest jednak około 2-3 sztuk małych zajączków. A średnio rocznie jest to 7,4 malucha na jedną matkę. Liczy te mogą różnić się rok do roku głównie za sprawą pogody i warunków środowiskowych.
Zając przez 10 miesięcy w roku wykazuje fizjologiczną zdolność do rozmnażania się. Przerwa występuje jedynie w październiku i listopadzie, kiedy w najądrzach samców brak jest plemników.
W zależności od warunków atmosferycznych danego roku ruja (parkoty) zaczyna się w styczniu lub lutym i trwa do sierpnia–września. Czas trwania ciąży u zająca szaraki można określić na 40-43 dni. Dane literaturowe na ten temat są nieco rozbieżne. I tak podaje się okres 40-43 dni. W warunkach klimatycznych zachodniej Polski pierwsze zające rodzą się już na początku lutego. Są to jednak wypadki stosunkowo rzadkie. Liczące się w skali populacji mioty pojawiają się dopiero w marcu. Stanowią one około 10% łącznej liczby urodzonych w sezonie. Samica rzuca w roku 3 lub 4 mioty, w odstępach około dwóch miesięcy. Łączna liczba urodzonych przez jedną samicę wynosi średnio 7,4 młodych. Okazało się jednak, że średnia ta w poszczególnych latach podlega dość dużym wahaniom, w granicach 6,5-9.0.
Liczba młodych w miocie waha się od 1 do 6. W pierwszym wczesnowiosennym miocie rodzą się zazwyczaj tylko jedno lub dwa młode. Na 491 zbadanych miotów z jednej populacji znalazło się 28% z jednym młodym, 34% z dwoma, 21% z trzema, 12% z czterema, 4% z pięcioma i 1% z sześcioma. Stwierdzono ponadto uzależnienie wielkości miotów od wieku samicy. lm starszy zając, tym większa średnia wielkość miotów. Okres laktacji trwa do 30 dni. Młode karmione są mlekiem raz na dobę pod osłoną ciemności.
ROZWÓJ
Masa ciała zajęcy bezpośrednio po urodzeniu waha się w granicach 65-155 g; średnia wynosi 107 g. Wzrost masy ciała zająca w ciągu pierwszego roku życia uzyskany dzięki znakowaniu zajęcy.
Optymalną dla pierwszego roku życia masę ciała osiągają zające w wieku około 8 miesięcy. Podczas zimy proces wzrostu zostaje zahamowany. Zając rośnie aż do czwartego roku życia. Największy przyrost masy ciała występuje w pierwszych dwóch latach życia. Masa ciała zająca podlega ponadto wahaniom sezonowym: spada w okresie zimy i to najbardziej u zajęcy młodych.
Na podstawie badań nieużytkowanej łowiecko populacji zająca, maksymalną fizjologiczną długość życia zająca określono na 12-13 lat. Wobec ogromnej śmiertelności już w młodych klasach wiekowych, tylko pojedyncze osobniki mają szansę przetrwania do wieku powyżej 10 lat. Sądzi się, że praktycznie licząca się długość życia zająca wynosi 5 lat. Wylicza się również ekologiczną ciągłość życia zająca, która wynosi średnio tylko 0.71 roku. Ekologiczna długość życia zająca dorosłego, a więc takiego, który przeżył już jedną zimę, wynosi zaledwie 1.42 roku. Określenie wieku zajęcy staje się czynnością coraz ważniejszą przy właściwym gospodarowaniu populacjami tego gatunku zwierzyny. Istotny jest tylko podział zajęcy na osobniki młode, urodzone w tym samym sezonie. w którym zostały pozyskane, oraz na osobniki stare, tj. dwu i kilkuletnie. Chodzi bowiem o oceną przyrostu naturalnego w danym roku. Dokładną laboratoryjną metodę określania wieku z podziałem na zające młode i stare zaproponował. Polega ona na ustaleniu suchej masy soczewek ocznych większej liczby zajęcy ubitych i analizie rozkładu częstości występowania soczewek lekkich i ciężkich. Masa soczewki wzrasta wraz z wiekiem zwierzęcia.
Wiek w dniach | Masa Ciała [g] rozpiętość | Średnia masa ciała |
1 | 90-130 | 107 |
5 | 130-195 | 165 |
10 | 225-270 | 245 |
15 | 300-355 | 325 |
20 | 390-500 | 440 |
30 | 650-980 | 800 |
45 | 1000-1500 | 1250 |
60 | 1300-1900 | 1600 |
90 | 1900-2500 | 2300 |
120 | 2450-3280 | 2900 |
150 | 2900-3750 | 3350 |
180 | 3250-4100 | 3650 |
210 | 3450-4310 | 3800 |
240 | 3500-4500 | 3850 |
W sezonie polowań istnieje wyraźny rozdział mas soczewek zajęcy w wieku poniżej jednego roku i starszych; pozwala to na zakwalifikowanie zbadanych osobników do młodych lub dorosłych. W warunkach polskich graniczna wartość wynosi 275 mg. Dla szerszej praktyki łowieckiej metoda ta, ze względu na konieczność stosowania sprzętu laboratoryjnego, jest nieprzydatna. Łatwa terenowa metoda rozróżnienia zajęcy młodych i dorosłych polega na wymacywaniu zgrubienia na zewnętrznej części kości łokciowej młodych zajęcy. Jest to chrząstka nasadowa zanikająca w wieku późniejszym, zwana znamieniem Stroha. Do około 8 miesięcy znamię to jest dobrą cechą rozpoznawania wieku zajęcy. W 9 miesiącu życia zanika ono powoli. Na początku sezonu polowań mają tę cechę jeszcze prawie wszystkie młode zające; w okresie późniejszym możliwość błędnego określenia wieku staje się coraz większa.