- OPIS BUDOWY CIAŁA
Tułów zająca jest wydłużony, klatka piersiowa wysoka, lecz bardzo wąska, a kręgosłup giętki. Silne tylne nogi (skoki) są mocno rozwinięte, dwukrotnie dłuższe od przednich. Przednie skoki mają po pięć palców, tylne po cztery palce, wyposażone w mocne pazury. Dolna strona stóp obrośnięta jest gęstymi włosami, tworzącymi rodzaj szczotki.
Wielkie stojące uszy (słuchy) zająca są bardzo ruchliwe, a zwierzę może poruszać nimi we wszystkich kierunkach. Słuchy są ważną cechą rozpoznawczą wszystkich trzech gatunków zającowatych występujących w naszym kraju. U szaraka słuchy są dłuższe niż głowa, z czarnymi szczytami. Słuchy bielaka również mają czarne szczyty, lecz przyłożone do głowy sięgają jedynie końca pyska. U królika słuchy są krótsze niż głowa, bez czarnych szczytów.
Oczy (trzeszcze) są duże, okrągłe barwy brązowej, bocznie osadzone w głowie. Charakterystyczna dla zająca jest głęboko w poprzek dzielona górna warga. Na końcu pyszczka występują długie włosy czuciowe.
Sierść (turzyca) zająca składa się z gęstego i wełnistego podszycia oraz dłuższych, mocniejszych włosów pokrywowych. Na spodniej części ciała włosy są koloru białego, na bokach ciała — białe z rudawymi końcami, na stronie grzbietowej ciała są szare z żółtordzawym zakończeniem i ciemnobrunatną podstawą. Gdzieniegdzie spotkać można także włosy czarne. Na tylnej części grzbietu i na udach występuje lekki srebrzysty nalot. Mieszanina tych odcieni barw daje wierzchniej części kożucha zająca kolor ziemisty. Brzuch, podgardle i wewnętrzna strona nóg są białe. Krótki i dobrze owłosiony ogon (omyk) z wierzchu jest czarny, a od spodu biały. Nieraz występuje też mała biała plamka na czole, zwłaszcza u zajęcy młodych. Bardzo rzadko zdarzają się okazy o anormalnym ubarwieniu sierści: białe lub żółtawe, rude oraz srokate.
Czaszka jest wydłużona, bocznie ściśnięta i ma „lekką” budowę. Z charakterystycznych cech gatunkowych czaszki należy wymienić szczelinę między kośćmi nosowymi, która jest tej samej długości co szew między kośćmi czołowymi. Zarówno u bielaka, jak i królika szczelina ta jest wyraźnie krótsza od szwu pomiędzy kośćmi czołowymi. Nozdrza tylne u zająca są szerokie (w porównaniu do kości podniebienia), u królika nozdrza tylne są wąskie, a kości podniebienia szerokie.
Cechą odróżniającą zającokształtne od gryzoni jest przede wszystkim występowanie w górnej szczęce za pierwszą parą siekaczy drugiej pary drobnych siekaczy. Istnieją też znaczne różnice w budowie zębów. Obok odmiennej budowy muskulatury głowy. umożliwiającej inne ruchy żujące, zającowate cechuje również bardziej prymitywna budowa mózgu niż gryzoni.
Przednie kończyny zająca nie mają szkieletowego połączenia z korpusem. Obojczyk występuje tylko w postaci szczątkowej. Przednie skoki są wąsko ustawione, a łokcie przylegają do żeber. Silnie rozbudowane są mięśnie tylnych skoków. Płuca są duże objętościowo, a serce jest wielkie. Oba te narządy m.in. warunkują zdolność zająca do szybkiego i wytrwałego biegu. Przewód pokarmowy odznacza się wyjątkowo długim jelitem ślepym, co związane jest ze swoistym sposobem trawienia pokarmu.
W wyglądzie zewnętrznym zająca brak jest różnic dymorficznych. Jedyną metodą rozpoznawania płci są oględziny zewnętrznych narządów płciowych. Narządy te w znacznym stopniu są schowane w fałdzie skórno-mięśniowym. Starczy jednak nacisk dwoma palcami z boku na gęsto owłosione okolice ich umieszczenia, by pokazały się na wierzchu. Prącie samca (gacha) jest stożkowate i na końcu ma mały otwór, gdy tymczasem łechtaczka samicy ma kształt stożkowatej rynienki z mniej lub bardziej rozwartą szparą. U osobników młodych rozpoznawanie płci jest trudniejsze ze względu na mniejsze wymiary narządów płciowych.
WYMIARY i WAGA
Brak jest dokładnych danych biometrycznych dotyczących zająca. Orientacyjne wymiary dorosłych zajęcy podaje: długość ciała 65-76 cm, wysokość w kłębie 30-32 cm, długość ogona 8-10 cm, długość ucha 12-14 cm, długość głowy 9,5-10,2 cm. W okresie polowań na zające średnia masa ciała zająca w Polsce wynosi 3,83 kg (min. 2,5 kg, maks. 6,5 kg). Stwierdzano przy tym, że wzrasta ona w łowiskach od zachodu kraju ku wschodowi o przeszło kilogram
WYSTĘPOWANIE
Zając szarak zamieszkuje obecnie całą Europę, z wyjątkiem Norwegii oraz północnych części Szwecji, Finlandii i Rosji. W Azji granica zasięgu tego gatunku dochodzi na wschodzie do rzeki Ob. Jeszcze bardziej na wschód prowadzono akcję zaaklimatyzowania szaraka poprzez introdukcje, które jednak nie dały pomyślnych rezultatów. Do dziś zając w tych rejonach jest zwierzęciem bardzo rzadkim. Ze względu na zachodzenie na siebie obszarów rozmieszczenia blisko spokrewnionych gatunków zajęcy, dokładne wyznaczenie południowej granicy zasięgu w Azji jest trudne.
O Zającu w gwarze łowieckiej:
Rodzina: Zającowate — Leporidae
Nogi zająca – skoki
Uszy zająca – słuchy
Oczy zająca – trzeszcze
Sierść zająca – turzyca
Samiec zająca – gach
Ruja – parkoty