BEHAWIOR
W warunkach krajobrazu cywilizowanego zając prowadzi głównie nocny tryb życia. Podczas dnia przebywa w swojej kotlinie (legowisku), śpiąc bądź spoczywając. O wyborze miejsca na legowisko decyduje występowanie osłony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi i oczywiście także bezpieczeństwo. Jeżeli do legowiska zbliża się wróg, zazwyczaj wcześnie zauważony przez zająca, to zając w pierwszej fazie trwa w bezruchu. Z chwilą przekroczenia przez prześladowcę określonej strefy bezpieczeństwa. ogromnym susem wyskakuje z kotliny i ucieka. Jest on wytrwałym i szybkim biegaczem; potrafi rozwinąć szybkość do 80 km/h. Zając również doskonale skacze w dal i wzwyż. Potrafi tez dobrze pływać, choć na ogół nie wchodzi do wody bez rzeczywistej potrzeby. Sam sposób poruszania się zająca odbiega dość znacznie od sposobu poruszania się innych ssaków lądowych. Biega wyłącznie kłusem. Porusza się skokowo, przy czym tylne nogi stawiane są obok siebie, a przednie — jedna za drugą.
Sporo czasu zajmuje zającowi czyszczenie ciała. Za pomocą szczotkowatych łapek, zwilżonych przez polizanie, myje i szczotkuje cały kożuch. Zając w zasadzie jest nietowarzyski i prowadzi samotne życie. Nawet więzy matki z młodymi są bardzo luźne i krótkotrwałe. Nie jest on jednak zwierzęciem absolutnie asocjalnym. Występuje u niego tendencja do grupowego rozmieszczenia w terenie. Badania pozwoliły ustalić, że zające tworzące tego rodzaju luźne, małe skupienia pozostają pomiędzy sobą w kontakcie słuchowym, węchowym i wzrokowym.
Obszary aktywnie zajmowane przez poszczególne zające są stosunkowo niewielkie i obejmują powierzchnię rzędu kilkunastu hektarów. Na tym obszarze znajduje się jedna lub kilka zajmowanych kotlin oraz żerowisko. Teren penetrowany przez zające jest jednak znacznie większy. Łączy się to przede wszystkim z faktem, że w razie niebezpieczeństwa szuka on ratunku w ucieczce. Ustalono, że w okresie, kiedy pola nie są pokryte roślinnością, średnia odległość takiej ucieczki wynosi około 1000 m w linii prostej. Następnie zając zatacza łuk i wraca na teren, z którego został ruszony. Areał osobniczy zakreślony pętlami tras ucieczki, przebiegającymi w różnych kierunkach, ma powierzchnię około 350 ha.
POPULACJA KIEDYŚ I DZIŚ
Aktualnie populacja zająca liczona jest w granicach 500 000 sztuk na terenie całej Polski, a na początku lat 90tych był kilkukrotnie wyższa. Kiedyś ostatecznym miernikiem liczebności zajęcy w łowisku są liczenia i wyniki polowań. Porównywanie rozkładów polowań w tych samych łowiskach przez kilka lat wskazuje, jak wielkim zmianom może podlegać stan ilościowy populacji z roku na rok. Opublikowane dane, zwłaszcza niemieckie i czeskie oraz z niektórych polskich łowisk, dowodzą, że wyniki polowań z kilkudziesięciu lat mogą się różnić, aż dwudziestokrotnie. lm większy jest teren, z którego wyniki polowań są porównywane, tym mniejsze są odchylenia od wyniku średniego, lecz i wówczas uwidaczniają się wyraźnie dobre, średnie i słabe ,lata zajęcze”.
Gęstość zasiedlenia zajęcy w łowiskach polskich w latach 80-tych (przyjmując stan późnojesienny) waha się w granicach od 1 do 50 a lokalnie nawet i więcej osobników na 100 ha. Tereny polne o zagęszczeniu zajęcy poniżej 10 osobników na 100 ha – wtedy uznawano je za bardzo słabe. Średnie stany powinny wykazać się liczbą 20-30 zajęcy na 100 ha, a bardzo dobre stany około 50 sztuk na 100 ha.
Z opublikowanych europejskich badań wielu populacji zajęcy wynika, że zawsze nieznacznie przeważają samice, ze średnim udziałem 51,5%. Ta dysproporcja jest wynikiem większej śmiertelności samców. Otwarte natomiast pozostaje pytanie o przyczyny wcześniejszej eliminacji gachów. Nie znalazły potwierdzenia obawy, by użytkowanie łowieckie wpływało na zniekształcenie stosunku ilościowego pogłowia.
- Populacja Zająca w Polsce koniec lat 80-tych: 4 000 000
- Populacja aktualnie: 500 000
Strukturę wiekową populacji zajęcy badano w łowisku Czempiń na podstawie wiadomości powrotnych o znakowanych młodych zającach. W ciągu 4 lat prawie całe pogłowie ulega wymianie. Przy średnim rocznym udziale w populacji 50% zajęcy młodych (tegorocznych), 1,5-rocznych było 27,8%, a 2,5-letnich już tylko niecałe 8,6%. Osobników w wieku 3,5 do 6,5 lat było 12,2%, a w wieku 7,5 do 12,5 lat zaledwie 2.4%. W zależności od intensywności działania czynników wpływających na wielkość redukcji, struktura wieku populacji w różnych łowiskach, a także w różnych latach, może być inna.